Geç Kapitalizm, Fredric Jameson

Geç Kapitalizm, Fredric Jameson

Postmodernizmin toplumsal anlamda bir kırılmanın yaşandığı döneme denk geldiğini kabul eden Fredric Jameson, Marksist refe­ransları dikkate alarak onun, yeni bir tür kültürel egemenlik biçi­mi ve aynı zamanda kapitalizmin yeni sosyo-ekonomik çerçevesini oluşturan geç kapitalizmin kültürel mantığı şeklinde belirler. Jameson’ın düşüncesi Ernest Mandel’in Marx’ı güncelleştirdiği Geç Kapitalizm adlı çalışmasına dayanır. Bu haliyle postmoderniteye bir gerçeklik kazandırdığını ileri sürebileceğimiz Jameson, yeni bir teorik perspektifle dönemin krokisini çıkarmaya çalışır. (Geç Kapitalizm, Fredric Jameson)

Öncelikle Jameson’ın moderniteye bakışına göz atarsak, ona göre modernite, çoğunlukla teknolojik ve dolayısıyla ilerlemeci bir görünümde olup toplum açısından kökensel olarak Aydınlanma ve Fransız Devrimi’ne yaslanır. Ancak modern birey bazında bakıldı­ğında Descartes’ın öznesine dayanabileceğimizi söyler. Jameson, bu bağlamda modern ve onun türevi kavramların içeriklerini bir sorudaki cevabında gösterir. “Neden modernitenin basitçe yeni bir tarihsel durum, modernizasyonun, onun aracılığı ile bu tarihsel duruma ulaştığımız süreç ve modernizmin de, aynı şekilde, bu du­rum ve bu sürece olumsuz ve olumlu olabileceği gibi, estetik ve felsefi-ideolojik de olabilecek bir tepki olduğunu (varsaymayalım?)”, söylemek gerek.

Geç Kapitalizm,

Jameson’ın düşüncesine baktığımızda en temel kavram olarak kapitalizm karşımıza çıkar. Kapitalizm hem modern süreçte hem de postmodern süreçte varlığını sürdürmesi bakımından ve iki dö­nem arasındaki kırılmayı anlamak açısından önemlidir. Jameson’a göre kapitalizm, kendi içinde evrilerek geç kapitalizme varmıştır. (Geç Kapitalizm, Fredric Jameson) Ona göre, “kapitalizmde, her biri kendinden bir öncekinin diya­lektik bir gelişimini oluşturan üç temel an olmuştur. Bunlar, pi­yasa kapitalizmi, tekelci dönem ya da emperyalist safha ve yanlış bir terimle “post-endüstriyel” olarak anılan, ancak daha doğru bir biçimde çokuluslu kapitalizm olarak adlandırılması gereken içinde yaşadığımız dönemdir.”

Çokuluslu Kapitalizm

Her evreye eşlik eden ya da her evrede ön plana çıkan tekno­lojik ve kültürel formlar vardır. Bu anlamda teknolojik göstergeler olarak “buhar (piyasa), elektrik ve otomobil (tekelci), bilgisayar ve nükleer güç (çokuluslu)…” gösterilirken, kültürel açıdan bakıldı­ğında “piyasa kapitalizmine Realizm, emperyalizme Modernizm karşılık gelir.”  (Geç Kapitalizm, Fredric Jameson) Son evre olan üçüncü evreye karşılık gelen ise post­modern dönem ya da diğer bir deyişle geç kapitalist dönem (çokuluslu kapitalizm), tüketim odaklıdır.

Kapitalizmin üçüncü ve son evresinde ortaya çıkan post moder­nizmin yeni bir ideoloji olduğunu belirten Jameson’a göre, postmodernizm toplumsal ve ekonomik yaşamda değişimin gerçekleştiği bir süreç olarak değerlendirildiğinde kapitalizmdeki yapısal ve kül­türel mantık da anlaşılabilir. Hali hazırda postmodernite açıdan kültür: “Kendi içinde bir ürün olmuştur. Pazar, kendi kendisinin ikamesini gerçekleştirmekte ve gerçek anlamda, kapsamına aldığı nesnelerin herhangi bir kadar metalaşmaktadır.”  Postmodern için­de kültürün metalaşması, postmodernitenin temel özelliklerin­den olan pastiş, parodi, öykünme aracılığıyla sağlanmaktadır. Ya da daha iyi bir ifadeyle, diğer biçemlerin taklidi ve özellikle öteki biçemlerin aşırı kullanımları (aşırma, mannerisms) ve biçimsel se­ğirme (twitches) ile ilişkilidir.”

Küresel Şirketler Egemenliği

Geç kapitalist dönemin küresel dünyasının çokuluslu şirketle­rin egemenliğinde, sınıf kavramı rafa kalkmış bir durumda bulu­nurken sömürü daha da derinleşerek kendini dönüştürmüştür. Ar­tık geç kapitalist evrede toplum (ve birey) tüketici bir boyutta olup çoğulcu ya da bölük pörçük bir halde, piyasa kültürünün medya ve diğer yönlendiriciler sayesinde sadece tüketim eylemlerinde, yani şeyleştiklerinde, vardırlar. Sonuçta Jameson’ın postmodern dö­nem kavramlaştırmasını kabul eden bir düşünür olmasına karşın, Marksizm’in kapitalizm eleştirisine yeni bir katkı/teori geliştirmek amacındadır. Bu bağlamda, postmodernist tezleri savunan bir düşünür olmayan Jameson, postmodernizmi kapitalizmin kültür mantığı ile eşleştirdiğinden, postmodern süreçte ‘soncu’ anlayışa karşı hâlâ modernist-sınıf temelli/Marksist- bir eleştiri getirdiğini ileri sürebiliriz.

Modernite, Postmodernite ve Bauman, Mehmet E. Şimşek, Belge Yayınları